به گزارش تحلیل ایران ،در شرایطی که بار دیگر زمزمه‌هایی درباره ازسرگیری مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا شنیده می‌شود، انتخاب مسیر مذاکره غیرمستقیم از سوی ایران بار دیگر توجه تحلیلگران سیاسی را به خود جلب کرده است. این تصمیم در حالی
اتخاذ شده که تجربه‌های گذشته از جمله برجام و تعاملات پیش و پس از آن، نه تنها به اعتماد متقابل منجر نشده، بلکه شکاف بی‌اعتمادی میان طرفین را عمیق‌تر کرده است.ناصر ایمانی، تحلیلگر مسائل سیاسی، در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری فارس تصریح می‌کند که «مذاکره
مستقیم زمانی معنا دارد که حداقل بخشی از مسائل بین دو کشور، به‌صورت صریح یا تلویحی، حل شده باشد». به تعبیر ایمانی، زمانی که نه دستور کار مذاکرات روشن است و نه سطحی از اعتماد میان دو طرف برقرار شده، رفتن به سمت مذاکره مستقیم نه تنها ثمربخش نیست بلکه می‌تواند
موجب پیچیده‌تر شدن روند دیپلماتیک نیز شود.
چرا مذاکره غیرمستقیم؟از نگاه تحلیلگران، آنچه امروز به‌عنوان مذاکره غیرمستقیم میان ایران و آمریکا مطرح می‌شود، در واقع مرحله‌ای برای سنجش نیت واقعی طرف مقابل و تعریف چارچوب روشن مذاکرات است. همان‌طور که ایمانی نیز اشاره می‌کند، این روش «به طرفین فرصت می‌دهد
تا هم دستور کار مذاکرات را شفاف کنند و هم میزان اعتماد به یکدیگر را بسنجند».
اما چرا پس از سال‌ها تجربه مذاکره مستقیم، ایران امروز بار دیگر به مسیر غیرمستقیم بازگشته است؟ پاسخ این پرسش را باید در تجربه تلخ اجرای ناقص برجام از سوی غرب جست‌وجو کرد. توافقی که ایران در آن به تعهدات خود عمل کرد، اما طرف غربی، به‌ویژه ایالات متحده، با
خروج از توافق در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ و بی‌عملی اروپا در دوره پس از آن، عملاً اعتبار دیپلماسی را نزد ایران زیر سؤال بردند. به همین دلیل است که ایمانی تأکید دارد «ایران از مذاکره مستقیم هیچ ترسی ندارد، اما تجربه نشان داده که این مسیر بدون ضمانت اجرایی، ثمری
ندارد».
احتیاط هوشمندانه در برابر بدعهدیاز سوی دیگر، طرف آمریکایی نیز در مواضع رسمی خود بارها موضوعاتی را به‌عنوان پیش‌شرط یا اهداف مذاکرات مطرح کرده که به باور مقامات ایرانی، قابل پذیرش نیست. مسائلی چون پایان صنعت هسته‌ای، توقف کامل برنامه موشکی و پهپادی ایران،
خروج از منطقه و موارد مشابه، اساساً از دید تهران، از دایره مذاکره خارج هستند. در این چارچوب، مذاکره مستقیم در فضایی که حتی بر سر موضوع گفت‌وگو هم اجماع وجود ندارد، تنها به بن‌بست منتهی خواهد شد.بر این اساس، آنچه امروز از سوی ایران اتخاذ شده، نه یک عقب‌نشینی
که نشانه‌ای از احتیاط هوشمندانه در مواجهه با بازیگری است که سابقه بدعهدی دارد. همان‌گونه که ایمانی می‌گوید، «اقدام ایران عقلانی است، چرا که دستور کار روشن نیست و میزان اعتماد به‌شدت پایین است».با توجه به روند فعلی، به نظر می‌رسد مذاکرات غیرمستقیم نقش یک مرحله
مقدماتی را ایفا می‌کند تا در صورت حصول توافق بر سر موضوعات و ایجاد حداقلی از اعتماد، زمینه برای ورود به مذاکره مستقیم فراهم شود. در غیر این صورت، هر گونه گفت‌وگوی بی‌برنامه و مستقیم، تنها موجب تشدید بی‌اعتمادی خواهد شد.
تشدید بی‌اعتمادی؛ مانع اصلی بازگشت به مذاکره مستقیمکارشناسان دیگر نیز بر نقش کلیدی بی‌اعتمادی تأکید دارند. امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا، با اشاره به تجربه‌های گذشته جمهوری اسلامی در تعامل با واشنگتن، عنوان می‌کند: «در شرایط کنونی، جمهوری اسلامی
به‌شدت به آمریکا و شخص ترامپ بدبین است و این بدبینی، مذاکره مستقیم را به گزاره‌ای نامطلوب تبدیل کرده است.»او با یادآوری پاسخ ایران به نامه رئیس‌جمهور آمریکا تأکید می‌کند: «در این پاسخ به‌روشنی قید شده بود که شما بدعهدترین طرف مذاکراتی ما در گذشته بوده‌اید.
همین موضوع نشان می‌دهد که ایران، به‌ویژه نسبت به دولت ترامپ، هیچ اعتمادی برای آغاز دور تازه‌ای از مذاکرات مستقیم ندارد.»ابوالفتح بر نقش تعیین‌کننده تجربه برجام در شکل‌گیری این فضای بی‌اعتمادی اشاره کرده و می‌گوید: «این توافق در دوره اوباما امضا شد، اما دولت
ترامپ بدون هیچ هزینه‌ای آن را نقض کرد. حتی در روزهای اخیر نیز دولت آمریکا از قراردادی تجاری که خود ترامپ امضا کرده بود، خارج شده است. چنین رفتارهایی نشان می‌دهد که حتی امضای رئیس‌جمهور آمریکا هم برای هیچ دولتی الزام‌آور نیست.»
- راهبردی عقلانی برای عبور از بی‌اعتمادیرویکرد ایران در پیگیری مذاکره غیرمستقیم با ایالات متحده، برخاسته از تجربه گذشته و بر پایه عقلانیت دیپلماتیک است. در شرایطی که همچنان دستور کار روشنی در میان نیست و سطح اعتماد در پایین‌ترین حالت ممکن قرار دارد، مذاکره
غیرمستقیم بهترین گزینه برای مدیریت فرآیند دیپلماتیک و اجتناب از شکست زودهنگام مذاکرات به شمار می‌رود.در این مسیر، تعیین چارچوب مشخص، دریافت تضمین‌های اجرایی و عبور از مرحله بی‌اعتمادی، سه گام کلیدی خواهند بود که تنها از مسیر دیپلماسی مرحله‌بندی شده قابل تحقق‌اند.