بی‌دیوار، بی‌صندلی، اما پرتماشاگر

به گزارش تحلیل ایران ،ایده‌ اکران سیار فیلم در ایران، پیشینه‌ای چند دهه‌ای دارد که ریشه‌های آن به دهه ۱۳۵۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که برخی از نهادهای دولتی، به‌ویژه وزارت فرهنگ و هنر و بعدها صداوسیما و جهاد سازندگی، اقدام به راه‌اندازی «سینماهای سیار» کردند تا فیلم‌ها را با وانت یا کامیونت‌هایی که تجهیزات پخش فیلم به همراه داشتند، در روستاها، مناطق عشایری و نقاط دورافتاده نمایش دهند. در آن زمان، هدف اصلی این طرح، ارتقاء سواد رسانه‌ای و ایجاد سرگرمی‌های فرهنگی برای مردمی بود که حتی تلویزیون هم در دسترس‌شان نبود.پس از انقلاب اسلامی، اکران سیار با ورود مجموعه‌هایی مانند جهاد سازندگی، سپاه پاسداران، و حوزه هنریِ سازمان تبلیغات اسلامی، وارد مرحله‌ای هدفمندتر و منسجم‌تر شد. این نهادها تلاش کردند تا سینما را به‌عنوان ابزاری برای فرهنگ‌سازی و انتقال پیام انقلاب به مناطق محروم و دورافتاده ببرند.در دهه ۶۰، بسیاری از فیلم‌های ارزشی، دفاع مقدس و انقلابی به شکل سیار در پایگاه‌های بسیج، مساجد، مناطق جنگ‌زده و اردوگاه‌های فرهنگی به نمایش درمی‌آمدند. این مدل اکران، علاوه بر جنبه سرگرمی، بار سنگینی از انتقال پیام‌های فرهنگی و انقلابی را نیز بر دوش می‌کشید.با ورود به دهه ۸۰ و افزایش تولیدات سینمایی کشور، همچنین گسترش شبکه نمایش خانگی و فناوری‌های نوین، اکران سیار وارد فاز تازه‌ای شد. اگرچه نمایش فیلم‌ها با پروژکتور و سیستم‌های قابل‌حمل در برخی مناطق ادامه داشت، اما به دلیل عدم انسجام و فقدان ساختار متمرکز، این فعالیت‌ها پراکنده و محدود بودند.

حوزه هنری که متولی اداره سالن‌های متعدد سینما ‌در سراسر کشور شده بود در میانه دهه 80 تصمیم گرفت به‌منظور ایجاد یک جریان محتوایی یکپارچه، مؤسسه بهمن سبز را تأسیس کند. تا سال ۱۳۹۰، این مؤسسه عمدتاً در زمینه توزیع و پخش فیلم‌های سینمایی فعالیت می‌کرد اما از سال ۱۳۹۲، بهمن سبز وارد عرصه نوسازی و تجهیز سالن‌های سینمایی شد و اکنون با بهره‌برداری از ۶۰ سینما و ۱۹۲ سالن با ظرفیت ۳۱ هزار صندلی، یکی از مهم‌ترین نهادها در صنعت سینما است.در کنار بهمن سبز، مجموعه‌هایی مانند «اکران مردمی عمار»، «سینماسیار انجمن سینمای جوانان ایران» و پلتفرم‌هایی مانند «راوینو» نیز در شکل‌گیری این جریان نقش دارند. با تجمیع ظرفیت این گروه‌ها، پدیده‌ای تحت عنوان «شبکه اکران سیار ملی» در حال شکل‌گیری است که توانسته سینما را از قالب رسمی سالن‌ها خارج کرده و آن را به دل مردم ببرد.اکران سیار؛ پاسخی به کمبود سینما در استان‌هاسینماها به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های فرهنگی در کشور، نقش بسزایی در ارتقاء فرهنگ عمومی و ایجاد فرصتی برای تعاملات فرهنگی دارند. اما در برخی مناطق ایران، به ویژه شهرستان‌ها و مناطق دورافتاده، وضعیت سالن‌های سینما چندان مطلوب نیست و شاهد کمبود شدید این مراکز فرهنگی هستیم. این کمبود سالن‌های سینما در شهرستان‌ها، به ویژه در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، همواره از دغدغه‌های فرهنگی بوده است..

در تهران، به ازای هر ۴۷ هزار نفر یک سالن سینما وجود دارد، اما در استان سیستان و بلوچستان این نسبت به ازای هر ۶۹۴ هزار نفر تنها یک سینما است. این آمار به وضوح نشان‌دهنده عدم توازن در توزیع زیرساخت‌های فرهنگی میان استان‌های مختلف کشور است.به طور کلی، استان تهران با ۷۵ سینما در صدر قرار دارد، در حالی که استان سیستان و بلوچستان تنها با ۳ سینما در رتبه آخر قرار گرفته است. این وضعیت نشان‌دهنده شکاف عمیق در دسترسی به امکانات فرهنگی است که می‌تواند بر کیفیت زندگی و سطح دسترسی مردم به هنر و سرگرمی تأثیرگذار باشد. توجه به این مسائل و توسعه عادلانه زیرساخت‌های فرهنگی در این استان‌ها می‌تواند به کاهش این نابرابری‌ها کمک کند.در چنین شرایطی، اکران‌های سیار به‌عنوان یک راه‌حل نوآورانه می‌تواند گام بزرگی در حل این مشکل و کاهش این شکاف فرهنگی باشد. این اکران‌ها امکان نمایش فیلم‌ها در مناطقی که سالن‌های سینما ندارند را فراهم می‌آورند و فرصتی را برای اهالی این مناطق ایجاد می‌کنند تا از آثار فرهنگی و هنری بهره‌مند شوند. با استفاده از تجهیزات سینمایی سیار، امکان نمایش فیلم در فضاهای مختلف از جمله مساجد، سالن‌های اجتماعات و حتی فضای باز فراهم می‌شود.اکران سیار؛ افزایش دسترسی به سینما در استان‌های فاقد سالندر سال ۱۴۰۳، سهم استان تهران از اکران‌های سینمایی در سراسر کشور حدود ۴۰ درصد بود، اما سهم این استان از اکران سیار به ۱۹.۶ درصد رسید. این تغییر نشان‌دهنده تلاش اکران سیار برای گسترش دسترسی به سینما در استان‌های فاقد سالن سینما است و نشان می‌دهد که این شیوه اکران، به‌ویژه در مناطق محروم‌تر، جایگاه خود را در تأمین دسترسی مردم به هنر سینما تقویت کرده است.

در این راستا، برخی از فعال‌ترین استان‌ها و شهرهای فاقد سینما در اکران سیار ۱۴۰۳ عبارتند از: دماوند، پاکدشت، آران و بیدگل، رفسنجان، میامی، خمینی‌شهر، فومن، ملارد و ... که در سال ۱۴۰۳ به طور گسترده‌ای از اکران سیار بهره‌مند شده‌اند.با این ابتکار، امکان دیدن فیلم‌ها در مناطقی که به دلایل مختلف فاقد سینما هستند، فراهم آمده است. این شیوه از اکران سینما باعث شده تا مردم در نقاط دورافتاده و مناطق کم‌برخوردار نیز از امکانات فرهنگی و هنری بهره‌مند شوند و دسترسی به آثار سینمایی برای آن‌ها تسهیل گردد.اکران سیار در سال ۱۴۰۳؛ رشد سه‌برابری مخاطب و گسترش زیرساخت‌هاهادی اسماعیلی، مدیرعامل مؤسسه بهمن سبز، از رشد خیره‌کننده اکران‌های سیار در سال ۱۴۰۳ خبر داد و گفت: «این اکران‌ها با جذب بیش از یک میلیون مخاطب در ۷۵۰ نوبت، نسبت به سال گذشته که ۳۰۰ هزار نفر را به خود جذب کرده بودند، بیش از سه برابر رشد داشته‌اند.»فیلم «قلب رقه» با ۲۶۰ هزار مخاطب در صدر جدول اکران سیار ایستاده و پس از آن فیلم‌های «باغ کیانوش»، «ببعی قهرمان» و «ایلیا؛ جستجوی قهرمان» نیز توانستند هرکدام بیش از ۱۰۰ هزار مخاطب جذب کنند.قابل توجه است که ۴۳ درصد از مخاطبان «قلب رقه» در مساجد به تماشای این فیلم نشسته‌اند؛ آماری که اهمیت فضای دینی و فرهنگی را در گسترش اکران سیار نشان می‌دهد.در میان تازه‌ترین خبرها نیز فیلم سینمایی «موسی کلیم‌الله (ع)» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، که به روایت تولد حضرت موسی (ع) می‌پردازد، بزودی وارد چرخه اکران سیار خواهد شد؛ اتفاقی که می‌تواند جریان فرهنگی تازه‌ای را با محوریت مفاهیم دینی در این حوزه شکل دهد.

اکران سیار؛ فقط یک نمایش نیست، یک تحول فرهنگی استاکران سیار صرفاً یک راهکار برای رفع کمبود سالن‌های سینما نیست؛ بلکه گامی در راستای تحقق عدالت فرهنگی است. این طرح نه تنها فیلم را به مردم می‌رساند، بلکه به نوعی سینما را از انحصار مراکز شهری خارج کرده و آن را به یک تجربه عمومی، مشارکتی و در دسترس بدل کرده است.با تداوم این طرح‌ها و توجه به توسعه زیرساخت‌های فرهنگی، می‌توان امیدوار بود که شکاف‌های عمیق موجود در حوزه دسترسی به هنر و فرهنگ، به تدریج کاهش یابد و تجربه تماشای فیلم، به یک حق همگانی برای تمام مردم ایران تبدیل شود.