ناامیدی اسرائیل از گسترش توافق ابراهیم با اعراب

به گزارش تحلیل ایران ،توافق‌های ابراهیم، که در سپتامبر ۲۰۲۰ در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ امضا شد، به‌عنوان دستاوردی برجسته در دیپلماسی ایالات متحده در خاورمیانه، روابط بین اسرائیل و امارات متحده عربی، بحرین و مراکش را عادی‌سازی کرد. این توافق‌ها با هدف کاهش تنش‌های منطقه‌ای از طریق ایجاد روابط دیپلماتیک و اقتصادی بین اسرائیل و کشورهای عربی میانه‌رو، با تمرکز بر تهدید مشترک ایران، طراحی شدند. با این حال، تحولات اخیر منطقه‌ای و جهانی، از جمله جنگ غزه، عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با ایران، و ظهور چندقطبی‌گری جهانی، شتاب اولیه این توافق‌ها را متوقف کرده و احتمال پیوستن کشورهای جدید، به‌ویژه عربستان سعودی، به آن‌ها را کاهش داده است».

بن‌بست گسترش توافق‌های ابراهیمتوافق‌های ابراهیم با ایجاد انگیزه‌های اقتصادی، مانند دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و فرصت‌های تجاری، به دنبال دور زدن‌های ژئوپلیتیکی، از جمله مسئله فلسطین-اسرائیل، بودند. این توافق‌ها، که از کارگاه «صلح برای شکوفایی» در بحرین در سال ۲۰۱۹ الهام گرفته شده بود، به تقویت نقش آمریکا به‌عنوان ضامن امنیت منطقه‌ای و مقابله با نفوذ روبه‌رشد چین کمک کرد. با این حال، حملات حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و پاسخ نظامی گسترده اسرائیل در غزه، که به کشته شدن ده‌ها هزار غیرنظامی و تخریب زیرساخت‌های این منطقه منجر شد، فرآیند گسترش توافق‌ها را متوقف کرد. محکومیت‌های منطقه‌ای و جهانی از اقدامات اسرائیل، همراه با حمایت گسترده افکار عمومی عربی از فلسطین، هزینه سیاسی عادی‌سازی با اسرائیل را افزایش داد و چشم‌انداز پیوستن کشورهای جدید به توافق‌ها را تیره کرد.پاپس کشیدن سعودی‌ها از توافق با اسرائیلعربستان سعودی، که پیش از جنگ غزه به‌عنوان کاندیدای اصلی برای پیوستن به توافق‌ها مطرح بود، پس از این درگیری‌ها رویکرد محتاطانه‌تری اتخاذ کرد. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، که پیش‌تر با اقداماتی مانند باز کردن حریم هوایی کشورش به پروازهای تجاری اسرائیل، نشانه‌هایی از نزدیکی به اسرائیل نشان داده بود، پس از اکتبر ۲۰۲۳ خواستار تعهد اسرائیل به تشکیل دولت فلسطینی به‌عنوان پیش‌شرط عادی‌سازی شد. این تغییر موضع، همراه با تحولات ژئوپلیتیکی گسترده‌تر، نشان‌دهنده کاهش احتمال گسترش توافق‌های ابراهیم در آینده نزدیک است.

تأثیر جنگ غزه بر روابط موجودبا وجود توقف گسترش توافق‌ها، امضاکنندگان کنونی—امارات، بحرین و مراکش—روابط خود با اسرائیل را حفظ کرده‌اند، هرچند با چالش‌هایی مواجه شده‌اند. در امارات، جنگ غزه روابط تجاری پویای اماراتی-اسرائیلی را سرد کرد. پروژه‌های کلیدی، مانند بهره‌برداری مشترک از میدان گازی فراساحلی اسرائیل، متوقف شد و گردشگری اسرائیلی به دبی کاهش یافت. با این حال، امارات روابط دیپلماتیک را قطع نکرد و حتی مسیر زمینی جدیدی از طریق عربستان و اردن برای تجارت با اسرائیل ایجاد کرد تا از حملات انصارالله یمن در دریای سرخ اجتناب کند.بحرین، که روابط تجاری محدودی با اسرائیل دارد، بر همکاری‌های امنیتی، از جمله آموزش اطلاعاتی و خرید پهپاد از اسرائیل، تمرکز کرده است. پس از جنگ غزه، سفیر اسرائیل بحرین را ترک کرد، اما منامه هیچ نشانه‌ای از خروج از توافق‌ها نشان نداده است. مراکش نیز، که عادی‌سازی‌اش با اسرائیل به رسمیت شناختن ادعاهای این کشور بر صحرای غربی توسط آمریکا گره خورده بود، روابط دیپلماتیک و همکاری‌های دفاعی با اسرائیل را حفظ کرد. با وجود کاهش گردشگری اسرائیلی، بخش‌هایی مانند خودروسازی و همکاری‌های دانشگاهی بین دو کشور ادامه یافت.

تحولات منطقه‌ای: کاهش انگیزه برای عادی‌سازییکی از عوامل کلیدی که گسترش توافق‌های ابراهیم را متوقف کرده، عادی‌سازی روابط بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران است. توافق عربستان-ایران در سال ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین، همراه با کاهش تنش‌های بعدی، نیاز به محافظت ژئوپلیتیکی در برابر ایران را کاهش داد و منطق «چتر امنیتی» توافق‌های ابراهیم را تضعیف کرد. این تحولات، همراه با ظهور چندقطبی‌گری جهانی، جذابیت چارچوب‌های تحت حمایت آمریکا مانند توافق‌های ابراهیم را کاهش داده است. گروه‌هایی مانند BRICS+، که شامل ایران، مصر و امارات است، و اوپک‌پلاس، با حضور کشورهای خلیج فارس، روسیه و ایران، گزینه‌های جایگزینی برای همکاری منطقه‌ای ارائه می‌دهند. تلاش‌های چین و روسیه برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا، از جمله استفاده از یوان برای تجارت نفت، کشورهای خاورمیانه‌ای مانند عربستان و امارات را به تنوع‌سازی ذخایر ارزی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحت حمایت چین، مانند کمربند و جاده، تشویق کرده است.

نقش ترکیه و چندقطبی‌گریترکیه نیز با تعلیق تجارت با اسرائیل در مه ۲۰۲۴ به دلیل جنگ غزه و پیشنهاد پروژه جاده توسعه عراق به‌عنوان جایگزینی برای کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا، نقشی کلیدی در شکل‌دهی آینده منطقه ایفا می‌کند. سقوط نظام اسد در سوریه، با حمایت شورشیان مورد پشتیبانی ترکیه، اهرم آنکارا را تقویت کرده و احتمال پیوستن کشورهای جدید به توافق‌های ابراهیم را بیشتر کاهش داده است. چشم‌انداز مبهم برای گسترشدونالد ترامپ پس از بازگشت به قدرت در ژانویه ۲۰۲۵، ایده گسترش توافق‌های ابراهیم، به‌ویژه با پیوستن عربستان سعودی، را احیا کرده است. اما تحولات منطقه‌ای، از جمله عادی‌سازی روابط عربی-ایران، افزایش حمایت عمومی از فلسطین، و ظهور چندقطبی‌گری، شتاب اولیه این توافق‌ها را از بین برده است. بدون تعهد معتبر به دولت فلسطینی، که توافق‌ها سعی در دور زدن آن داشتند، عادی‌سازی بیشتر بعید به نظر می‌رسد. بازسازی غزه می‌تواند شاخص کلیدی برای احیای توافق‌ها باشد، اما در حال حاضر، شرایط جدید منطقه‌ای گسترش توافق‌های ابراهیم را به بن‌بست کشانده و پیوستن کشورهای جدید به آن را غیرمحتمل کرده است.