به گزارش تحلیل ایران در دل شب، ماهواره‌ای ایرانی بی‌صدا در مدار زمین می‌چرخد؛ نمادی از سال‌ها تلاش و نوآوری که ایران را به جمع کشورهای فضایی رسانده و به بهبود زندگی در حوزه‌هایی چون ارتباطات و کشاورزی کمک کرده است. این پیشرفت‌ها، حاصل کار مهندسانی است که
با وجود تحریم‌ها، فناوری‌های فضایی را به‌طور کاملاً بومی توسعه داده‌اند.
بازدید از قلب فناوری فضایی ایران
در یکی از روزهای بهاری تهران، به پژوهشگاهی رفتیم که محل طراحی، آزمایش و تست سیستم‌های فضایی ایران است. بازدید ما از یک اتاق بزرگی که تکه‌ای از فضا بود آغاز شد؛ اتاقی که بخشی از دستاوردهای چندساله ماهواره‌ای در آن جمع شده بود.
یکی از مراکز کلیدی، مرکز AIT است که به‌عنوان قلب تپنده تست و ارزیابی سامانه‌های فضایی کشور شناخته می‌شود. دانشمندان ایرانی موفق شده‌اند در شرایط تحریم، مرکزی بسازند که بسیاری از کشورها آزمایش‌های مشابه را در خارج انجام می‌دهند.
بلوک انتقال مداری با موتورهای پیشرفته
در این مرکز، یکی از دستاوردها، طراحی بلوک مداری بود که می‌تواند ماهواره‌ها را از مدار ۴۰۰ کیلومتری به مدار ژئو منتقل کند. این سامانه، به‌ویژه برای خدمات برودکستینگ و ارتباطات در مدار ژئو اهمیت دارد. برودکستینگ همان زمانی است که شما و دوستان‌تان یک مسابقه
فوتبال را همزمان تماشا می‌کنید؛ یعنی ارسال سیگنال همزمان برای همه از مدار ژئو.
مسئول این بخش درباره ویژگی‌های بلوک انتقال مداری گفت: «این فرآیند شامل موتور سوخت جامد با فناوری بالا است که توان تحمل دماهای بالای ۳۰۰۰ درجه سانتی‌گراد را دارد. برای استحکام بدنه ماهواره از تیتانیوم استفاده می‌شود؛ ماده‌ای سبک و مقاوم که در برابر شوک‌های
شدید و دمای بالا عملکرد مطلوبی دارد.»
بلوک انتقال مداری (Orbital Transfer Block) یکی از پیشرفته‌ترین بخش‌های طراحی در حوزه ماهواره‌برها و پرتاب‌های چندمرحله‌ای است. این سامانه وظیفه دارد پس از جدا شدن مرحله اول پرتاب‌گر، ماهواره را از مدار اولیه (معمولاً مدار پایین زمین - LEO) به مدار بالاتر،
از جمله مدار ژئو (GEO)، منتقل کند.
در پروژه‌های ایرانی، این بلوک با بهره‌گیری از موتورهای سوخت جامد با تراست بالا طراحی شده که علاوه بر تأمین نیروی لازم برای تغییر مدار، دارای سامانه‌های هدایت، ناوبری و کنترل مستقل نیز هست. استفاده از موتورهایی با تحمل حرارتی بالا، طراحی بدنه با تیتانیوم
برای کاهش وزن و افزایش پایداری، و همچنین بهره‌مندی از سیستم‌های کنترل وضعیت، این بلوک را قادر ساخته است تا با دقت بالا، ماهواره را در نقطه هدف خود در مدار قرار دهد.
این بلوک به‌ویژه برای مأموریت‌هایی مانند برودکستینگ (پخش همزمان از مدار ژئو) اهمیت دارد؛ جایی که ارسال سیگنال باید با تأخیر کم، پوشش بالا و پایداری کامل انجام شود. طراحی بومی این بلوک در شرایط تحریمی، نشان‌دهنده توان بالای فناورانه ایران در حوزه سامانه‌های
فضایی است.
رسیدن به مدار نهایی
پس از جدایی ماهواره از حامل، سیستم‌های کنترل وضعیت آن را در موقعیت مناسب قرار می‌دهند. این سیستم‌ها با دقت کم‌تری نسبت به نیروی محرکه عمل کرده و اطمینان می‌دهند که ماهواره در مسیر درست قرار گیرد. سپس، موتورهای SP در ارتفاع ۷۰۰۰ کیلومتر روشن می‌شوند. مانند
خان تفنگ که باعث چرخش و پایداری گلوله می‌شود، این موتورها ماهواره را به مدار نهایی هدایت می‌کنند.
ماهواره ناهید ۲؛ کاملاً ایرانی
در ادامه، در همین اتاق سفید و بزرگ، به ماهواره ناهید ۲ رسیدیم؛ پروژه‌ای کاملاً داخلی. تمامی اجزای این ماهواره در کشور ساخته شده و هدف آن ارائه خدمات مخابراتی با قابلیت تغییر ارتفاع ۵۰ کیلومتری است. به گفته مسئول این بخش، یکی از چالش‌های اصلی، طراحی و ساخت
سیستم پیشرانش و ترانسفر مداری بوده است که برای استقرار دقیق در مدار ضروری است. طبق اعلام پژوهشگاه، این ماهواره تا دو ماه دیگر پرتاب خواهد شد.
تصاویر فضایی در خدمت کشاورزی و کاهش بحران
ایران از داده‌های ماهواره‌ای برای بهبود زندگی روزمره بهره‌برداری کرده است. مسئول این بخش گفت: «تصاویر ماهواره‌ای مانند خیام، به وزارت جهاد کشاورزی کمک می‌کنند تا پیش‌بینی دقیقی از میزان تولید محصولات استراتژیک مانند گندم داشته باشد. در صورت کمبود، برنامه‌ریزی
برای واردات و در صورت مازاد، صادرات انجام می‌شود. همچنین، این تصاویر در مدیریت مصرف سموم و کودهای شیمیایی بسیار مؤثرند.»
ایران توانسته با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، به‌طور مستقل خسارات ناشی از بلایای طبیعی را بررسی کند. این تصاویر، امکان بررسی دقیق مشکلات کشاورزی و بحران‌های طبیعی را فراهم می‌کنند.
از اتاق فضا به مرکز کنترل خیام
اتاق کنترل ماهواره‌ای که وارد آن شدیم، قلب تپنده عملیات ماهواره خیام بود؛ ماهواره‌ای سنجشی که در مدار قطبی خورشید‌آهنگ قرار دارد و با دقت تصویربرداری بالا، داده‌هایی حیاتی برای مدیریت منابع کشور فراهم می‌کند. مسئول این بخش، در حین نمایش تصاویر واقعی ارسال‌شده
از خیام، توضیح داد که این ماهواره توانسته به شکل مستقل و بدون اتکا به سرویس‌های خارجی، پایش دقیقی از وضعیت رودخانه‌ها، مخازن سدها، و سطح پوشش گیاهی کشور ارائه دهد.
به گفته او، دقت تفکیک مکانی خیام در حدود یک متر است؛ یعنی می‌توان تغییرات سطحی زمین یا حتی وضعیت جریان آب در برخی نقاط را با جزئیات بالا مشاهده کرد. این داده‌ها، به‌ویژه در شرایط خشکسالی یا بحران کم‌آبی، به نهادهایی مثل وزارت نیرو و سازمان مدیریت بحران کمک
می‌کند تا تصمیمات دقیق‌تری برای تنظیم خروجی سدها یا مقابله با خشکیدگی رودخانه‌ها اتخاذ کنند. همچنین، استفاده از تصاویر خیام در پایش حوضه‌های آبریز، به پیش‌بینی به‌موقع سیلاب‌ها و مدیریت بهتر منابع آبی بین استان‌ها یاری می‌رساند.
با بهره‌گیری از همین داده‌ها، ایران با کشورهای همسایه نیز همکاری می‌کند تا بحران‌هایی مثل سیل را پیش‌بینی و مدیریت کند. این همکاری باعث می‌شود که در زمان بحران، اقدام سریع‌تر و مؤثرتری انجام شود.
از تصاویر ماهواره‌ای برای پایش مناطق سیل‌زده در جنوب و جنوب شرق کشور استفاده شد. این تصاویر به شناسایی دقیق مناطق سیل‌گرفته در مناطقی مانند چابهار، جاسک، فنوج، کنارک و نیک‌شهر کمک کردند.
این توضیحات، تنها بخشی از کاربردهای ماهواره‌ای بود که از اتاق کنترل خیام شنیدیم؛ کاربردهایی که نشان می‌دهند چگونه فناوری فضایی به ابزار کلیدی مدیریت بحران و منابع طبیعی کشور تبدیل شده است.
نگاهی به جایگاه ایران در فضا
در مسیر بازگشت، در ماشین گوشی‌ام را درآوردم و جست‌وجویی درباره جایگاه ایران در صنعت ماهواره انجام دادم:
*حضور در جمع ۱۰ کشور برتر دارای فناوری فضای
*چهارمین کشور دارای ماهواره‌بر در جهان
*نهمین کشور با توان پرتاب مستقل ماهواره
*حضور در جمع ۹ کشوری که چرخه کامل فناوری فضای دارند
*رتبه یازده جهانی در علم و فناوری فضایی
*رتبه دوم در فناوری‌های پرتاب و زیرساخت‌های فضایی منطقه