به گزارش تحلیل ایران ؛ در روز جمعه بیست و ششم دسامبر ۲۰۲۵، دولت اسرائیل با اقدامی بحثبرانگیز سومالیلند را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخت.
سومالیلند، منطقهای خودمختار در شمال سومالی است که از سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی حکومت مرکزی اعلام استقلال کرده و تاکنون تقریباً هیچ کشور عضو سازمان ملل آن را به رسمیت نشناخته بود.
اگرچه این اقدام در ظاهر یک تحول سیاسی و دیپلماتیک است، اما پشت پرده آن دلایل اقتصادی و ژئوپلیتیک گستردهای نهفته است.
تحلیلگران و رسانههای عبری زبان تاکید دارند که تلآویو با این گام در پی ایجاد پایگاه اقتصادی و اطلاعاتی در شاخ آفریقا و مسیر حیاتی دریای سرخ است؛ منطقهای که نقش کلیدی در تجارت جهانی، انرژی و رقابت قدرتهای بزرگ پیدا کرده است.
سومالیلند؛ منطقه استراتژیک و اقتصادی
سومالیلند در شمال غربی سومالی واقع شده و پایتخت آن هارگیسه است. مهمترین بندر این منطقه، بربره (Berbera)، در ساحل خلیج عدن قرار دارد و خط مستقیم آن تا تنگه بابالمندب، مسیر کلیدی تجارت دریایی، تنها چند صد کیلومتر است.
روزانه دهها کشتی نفتکش و کانتینری از این مسیر عبور میکنند و همین موقعیت جغرافیایی، سومالیلند را برای کشورهای خارجی جذاب کرده است.
از سال ۲۰۱۷، امارات متحده عربی سرمایهگذاری گستردهای در توسعه بندر بربره انجام داده است و اکنون اسرائیل با نگاه به آینده تجارت، انرژی و لجستیک، به دنبال استفاده از این زیرساختهاست.
تحلیلگران معتقدند که همکاری مستقیم با سومالیلند در امنیت بندرها و تبادل اطلاعات دریایی میتواند هزینههای حمل و نقل، بیمه و ریسکهای لجستیکی اسرائیل در مسیر دریای سرخ و بابالمندب را کاهش دهد.
انرژی و منابع زیرزمینی؛ طمع تلآویو برای نفت و گاز
سومالیلند چندین بلوک نفتی شناساییشده دارد، از جمله SL10B-13 و Odwayne که شرکت انگلیسی Genel Energy ظرفیت ذخیره تقریبی ۸۰۰ میلیون بشکه نفت سبک در آنها تخمین زده است.
برای اسرائیل، که در سالهای اخیر تبدیل به صادرکننده گاز طبیعی شده، حضور در سومالیلند میتواند بخشی از زنجیره انرژی مدیترانه تا دریای سرخ را تحت کنترل اقتصادی تلآویو قرار دهد.
همچنین، زیرساخت سرمایهگذاری اماراتیها در بندر بربره، فرصتی برای اسرائیل ایجاد میکند تا در پروژههای انرژی، ترانزیت سوخت و صادرات نفت شرق آفریقا مشارکت کند.
روزنامه اقتصادی گلوبز اسرائیل نوشت: بهرسمیت شناختن سومالیلند میتواند زمینه همکاری انرژی و حملونقل دریایی با تلآویو را فراهم کند و مسیرهای جایگزین برای صادرات نفت شرق آفریقا در اختیار اسرائیل قرار دهد.
تجارت و لجستیک؛ هاب اقتصادی جدید در آفریقا
اسرائیل یک اقتصاد صادراتمحور است و بخش قابل توجهی از محصولات خود را از طریق مسیر دریایی سرخ و بابالمندب به بازارهای آسیا و آفریقا میرساند.
تهدیدات امنیتی و حملات نیروهای مسلح در یمن، باعث افزایش هزینههای حمل و نقل و بیمه شده و برخی شرکتهای بزرگ را مجبور به دور زدن آفریقا از مسیر دماغه امید نیک کردهاند؛ مسیری طولانی و پرهزینه.
ایجاد همکاری با سومالیلند و استفاده از بندر بربره میتواند این مسیر را کوتاهتر و مطمئنتر کند. تلآویو در چارچوب کریدور اقتصادی ایلات–بربره–آدیسآبابا با شرکتهای اروپایی و اماراتی مذاکره میکند تا کالاهای کشاورزی و صنعتی خود را از طریق این مسیر جدید به
بازار شرق آفریقا منتقل کند.
تحلیلگر The Africa Report نوشت: «اسرائیل سومالیلند را بهعنوان حلقه وصل تجاری بین خاورمیانه و شرق آفریقا میبیند. این منطقه میتواند جایگزینی برای مسیرهای ناامن دریای سرخ شود.»
دیپلماسی آب و کشاورزی هوشمند؛ نفوذ نرم اقتصادی
سومالیلند و سومالی با بحران شدید آب و خشکسالی مواجهاند. اسرائیل با فناوریهای پیشرفته در آبیاری و آبشیرینکن، از این چالش به نفع نفوذ اقتصادی خود استفاده میکند.
شرکتهای Netafim و Tahal Group طرحهایی برای آبیاری هوشمند و بازیافت آب کشاورزی ارائه دادهاند.
وبسایت Israel21c گزارش داده است: صادرات فناوری آب از اسرائیل به آفریقا، نه تنها سودآور است، بلکه ابزاری برای گسترش روابط سیاسی در پوشش اقتصادی محسوب میشود.
تأثیر متغیرهای منطقهای؛ ایران و ترکیه در معادله شاخ آفریقا
از سوی دیگر منطقه دریای سرخ به میدان رقابت مستقیم قدرتهای منطقهای تبدیل شده است. ایران در یمن و ترکیه در سومالی حضور نظامی دارند. اسرائیل با ایجاد پایگاه اقتصادی و غیررسمی در سومالیلند قصد دارد مسیرهای انرژی و تجارت دریای سرخ را کنترل و نفوذ ترکیه و ایران
را متعادل کند.
شای گال، مشاور ارشد کابینه اسرائیل، در کانال ۱۳ گفت: نفوذ ترکیه در شاخ آفریقا تهدیدی مستقیم برای امنیت اسرائیل و مسیرهای تجاری ماست.
نقش کشورهای خلیج فارس و فشارهای اقتصادی نرم
سومالی از کمکهای اقتصادی عربی از جمله عربستان، امارات و قطر بهرهمند است. برخی کارشناسان آفریقایی معتقدند که دولتهای نزدیک به تلآویو از اهرم اقتصادی و سرمایهگذاری برای تغییر تدریجی مواضع صومال استفاده خواهند کرد.
به نوشته African Intelligence «با عادیسازی روابط میان اسرائیل و عربستان، کشورهای کوچکتر آفریقا تحت فشار اقتصادی قرار خواهند گرفت تا از مزایای نظم جدید انرژی و تجارت بهرهمند شوند.
مانع اصلی؛ جامعه صومالی و هزینه سیاسی
تحلیلگران تأکید دارند که جامعه سومالی با هویت اسلامی قوی و سابقه تاریخی، با هرگونه رابطه رسمی با اسرائیل مخالف است. احزاب اسلامگرا هرگونه نزدیکی را «خیانت به آرمان فلسطین» میدانند. بنابراین، حتی اگر فرصت اقتصادی و فشار منطقهای ایجاد شود، هزینه سیاسی داخلی
برای دولت موگادیشو بسیار سنگین خواهد بود و میتواند منجر به ناآرامی شود.
اقتصاد، ابزار نفوذ اسرائیل
هیچ رابطه رسمی دوجانبهای میان سومالی و اسرائیل وجود ندارد. تماسها اگر باشند، سطح اقتصادی و غیررسمی است و عمدتاً از طریق شرکتهای واسطه در دبی و لندن انجام میشود.
با این حال، تلآویو با بهرسمیت شناختن سومالیلند، مسیر نفوذ اقتصادی و اطلاعاتی خود را در شاخ آفریقا تثبیت کرده است. فناوریهای آب، زیرساخت لجستیک و انرژی، و سرمایهگذاریهای مشترک با امارات، ابزارهایی هستند برای افزایش نفوذ اقتصادی و کنترل مسیرهای استراتژیک
دریای سرخ و بابالمندب.
تحلیلگر اقتصادی آفریقایی میگوید: تلآویو در آفریقا سیاستی آرام و خزنده دارد؛ از اقتصاد شروع میکند، نه دیپلماسی. اما در نهایت، اقتصاد برای او همان دیپلماسی است.