درب خانه امام رضا(ع) حتی در دوران ولایتعهدی به روی همه مردم باز بود

به گزارش تحلیل ایران امروز یازدهم ذی القعده سالروز میلاد با سعادت حضرت ثامن الائمه امام علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیة و الثنا است. در عصر امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به ویژه دوران امامت آن امام همام که از سال ۱۸۳ قمری تا سال ۲۰۳ قمری طول کشید، زمینه برای معرفی جایگاه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بهتر فراهم شد. حضرت ثامن الائمه (ع) چه در عصر پدر بزرگوارش امام کاظم علیه السلام و چه در این مدت بیست سال، گام‌هایی بلند در خدمت به اسلام و امت اسلامی برداشت و اقداماتی انجام داد، که در معرفی اندیشه امامت و شناخت بهتر اسلام و قرآن، نقش بنیادی ایفا کرد. شخصیت معنوی و ملکوتی، فعالیت‌های علمی و تربیتی، تلاش‌های اجتماعی و اقدامات سیاسی حضرت رضا علیه السلام و احتمالاً فعالیت‌های نظامی وابستگان حضرت در جای، جای کشور بزرگ اسلامی در عصر آن بزرگوار، هر کدام بخشی از تفکر توحیدی و ولایی را گسترش می‌داد.

به همین مناسبت با حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

*امام رضا (ع) چه توصیه‌هایی برای زندگی بهتر و سعادتمندانه داشتند؟

تمام سیره و سخنان امام رضا (ع) و میراث حدیثی حضرت و دیگر ائمه آینه‌ای برای اصلاح زندگی انسان و سعادت مندی بشر است. یکی از توصیه‌های امام رضا علیه السلام برای داشتن زندگی بهتر دعا کردن بسیار است. امام‏ رضا علیه السّلام به اصحابش مکرر توصیه‏ می‌کرد از خدا درخواست کنند و به آنها می‌فرمود: به سلاح پیامبران متصل و متوسل شوید. همچنین توصیه به دعای مخفی داشتند امام‏ رضا علیه السّلام به اصحابش توصیه‏ می‌کرد که دعاهای خود را مخفی کنند و می‌فرمود: مرد باید درخواست خود را به مولایش محرمانه بگوید تا کسی از آن باخبر نگردد. این شیوه به اجابت نزدیکتر است. و در جایی دیگر فرموده است: دعای مخفی یک بنده برابر با ۷۰ دعای آشکار است‏.

درستی و صداقت از دیگر توصیه‌های حضرت برای رسیدن به زندگی بهتر است. برای مثال حضرت در نامه‌ای به عبدالعظیم حسنی که از حضرت در خواست نصیحت کرده بود توصیه‌هایی نمود که بسیار مهم است حضرت به ایشان فرمود أبلغْ عنّی أولیائی السلامَ وقل لهم: أن لا یجعلوا للشیطان علی أنفسهم سبیلاً، ومُرْهم بالصدق فی الحدیث وأداء الأمانة، ومُرْهم بالسکوت وترک الجدال فیما لا یَعْنیهم، وإقبالِ بعضهم علی بعض والمُزاوَرة، فإنّ ذلک قربة إلیّ. ولا یشغلوا أنفسهم بتمزیق بعضهم بعضاً، فإنّی آلیتُ علی نفسی أنّه مَن فعل ذلک وأسخط ولیّاً من أولیائی دعوتُ الله لِیعذّبه فی الدنیا أشدّ العذاب، وکان فی الآخرة من الخاسرین. وعرِّفْهم أنّ الله قد غفر لمحسنهم، وتجاوز عن مسیئهم، إلاّ مَن أشرک به أو آذی ولیّاً من أولیائی أو أضمر له سوءً، فإنّ الله لا یغفر له حتّی یرجع عنه، فإنْ رجع وإلاّ نُزع رُوح الإیمان عن قلبه، وخرج عن ولایتی، ولم یکن له نصیب فی ولایتنا، وأعوذ بالله من ذلک. «الاختصاص، شیخ مفید، صفحه ۲۴۱».

لازم به تاکید است که صداقت به معنای راست گو بودن است. خدا و رسول (ص) و ائمه اطهار در قرآن کریم و فرمایشات بدان مکرّر سفارش فرموده‌اند، راستگویی و درستکاری سفارشی است که در همه ادیان بوده است؛ از این رو، امام رضا علیه السلام یکی از مهمترین سفارشات را برای داشتن زندگی سعادتمندان راستگو بودن بیان می‌کنند؛ آن حضرت همچون جدّ بزرگوارش امام باقر علیه السلام که فرمودند: «تعلّموا الصدق قبل الحدیث؛ پیش از سخن، راستگویی را بیاموزید». ادای امانت از دیگر ویژگی‌هایی است که حضرت برای داشتن زندگی سعادتمندان توصیه می‌کنند.حضرت در این توصیه به این سلوک اخلاقی به‌عنوان یکی از اوصاف انبیا سفارش می‌نماید «وأداء الأمانة» که مؤمن باید امانت دارد باشد صاحب امانت چه مؤمن باشد چه فاسق چه مشرک انسان مؤمن نباید در امانت او خیانت کند؛ چنانکه رسول الله قبل از نبوت در میان مشرکین به امین بودن معروف بود و مشرکان اموال زیادی به حضرت سپرده بودند که پس از هجرت مخفیانه به علی (ع) سپرد تا آن امانات را به صاحبانشان بر گرداند.

یکی دیگر از سفارشات حضرت (ع) به عبدالعظیم حسنی توصیه به سکوت است؛ چنانکه این توصیه در سیره همه اولیای الهی وجود داشته است؛ سکوت، میوه عقل بارور و خردِ رهیافته به دین است. سکوت، دریچه حکمت را بر مؤمن می‌گشاید و او را از آفات فراوانی می‌رهاند. همچنین ترک مجادله، پرهیز از اختلاف، آزار نرساندن،، خیرخواهی و دوری از بدخواهی به همدیگر از جمله سفارشات امام رضا (ع) از جمله سفارشات حضرت به شمار می‌رود.

*ویژگی‌های اخلاقی برجسته‌ی امام چه بود؟

نخست-فروتنی است، از ویژگی‌های بارز اخلاقی حضرت مهربانی شدید است ایشان در اوج مهربانی قرار داشت؛ این ویژگی حضرت برای همگان محسوس و ملموس بود؛ تواضع حضرت با وجود اینکه چشمه جوشان علم و دانش بود؛ اما تواضع و فروتنی حضرت را در هیچکس در عصر خود نمی‌توان یافت؛ از بارزترین نمادهای این ویژگی حضرت همسفره شدن حضرت با غلامان و خادمان و ارج نهادن و شخصیت دادن به آنها بود؛ این روش حضرت ضمن اینکه یک روش تربیتی بود از نمادهای بر جسته فروتنی و تواضع بود که از شخصیت حضرت دیده می‌شد؛ در حالی که اعیان زمان حضرت اعم از خلفا و غیره هرگز غلامان و بردگان را در ردیف انسان نمی‌دانستند تا چه رسد به اینکه با آنان همسفره شوند.

از دیگر خصوصیات عبادت و تقوای امام رضا (ع) است. یکی از برجسته‌ترین فضائل امام رضا علیه السّلام سرسپردگی وی به خداوند تبارک و تعالی و تمایلش به او بود. این فضیلت را می‌توان بوضوح در اعمال عبادی او که بر پایه خوف الهی و دین‏داری قرار دارد، در بخش مهمی از زندگی روحانیش مشاهده نمود. امام رضا علیه السّلام خداترس‌ترین مردم عصر خود بود و مطیع‌ترین آنها نسبت به خدای تبارک و تعالی.

زهد و زیست ساده زیستی از دیگر ویژگی‌های اخلاقی برجسته ایشان بود. ایشان همانند جدش امیر مؤمنان (ع) زاهدترین فرد زمان خود بود و زندگی بسیار زاهدانه و زیستی ساده داشت؛ «محمد بن عباد» آن گاه که به بیان زهد و بی توجهی امام رضا علیه السّلام به دنیا می‌پردازد، چنین گفته: امام رضا (ع) در فصل تابستان بر حصیر می‌نشست و زیرانداز زمستانی اش، پشمینه ای خشن و سخت بود و تن پوش او پشمینه ای بود و چون به میان جمع می‌رفت، لباسی آراسته و فاخر بر تن می‌کرد یک روز سفیان ثوری به دیدار امام علیه السّلام آمد حضرت جامه‌ای از خز بر تن داشت، سفیان، آن جامه را برای امام علیه السّلام نامناسب خوانده، به او گفت: «اگر تن پوشی ساده‌تر تر از این به تن می‌کردی بهتر بود، امام علیه السّلام به نرمی، دستان سفیان را گرفته، درون آستین خود کرد. سفیان دریافت که امام علیه السّلام زیر آن لباس فاخر، پشمینه پوشیده است، آن گاه امام علیه السّلام فرمود: ای سفیان این جامه خز را برای خلق بر تن کرده، این پشمینه را برای خداوند پوشیده‌ام.

همچنین باز بودن درب خانه به روی همه مردم از ویژگی‌های حضرت به شمار می‌رفت. زمانی که امام علیه السّلام به ولایتعهدی رسید از مظاهر قدرت دوری جسته، آن را هم سنگ پشیزی نمی‌دانست و به هیچ اجتماع رسمی تمایل نشان نمی‌داد و از آن رویگردان بود و حتی از تجلیل مردم نسبت به پادشاهان و حاکمان، بیزاری می‌جست و آن را ناپسند می‌شمرد.همچنان درب منزل امام رضا به روی مشتاقان ایشان باز بود و به جز روزهایی خاص، روزانه ده‌ها تن، راه حل مشکلات خود را در منزل امام (ع) جستجو می‌کردند؛ مشکلات علمی و مشکلات فقرا و مستمندان را حضرت حل می‌نمودند چه در مدینه و چه در مرو و دوران ولایتعهدی؛ لذا مراجعات عموم مردم به حضرت فراوان بود چه مسلمانان و چه غیر مسلمانان درب خانه به روی همه باز بود و این رفتار حضرت مورد حسادت مامون شد و تصمیم گرفت رفت آمد به خانه حضرت محدود شود؛ لذا مأمورانی برای کنترل و منع مردم از مراجعه در اطراف محل سکونت حضرت گماشت.

*روش تربیتی ایشان در برخورد با فرزندان و پیروان چگونه بود؟

امام رضا (ع) خود فرزندی داشت نمونه که هیچ بدیلی برآن آن وجود ندارد از نظر علم درایت، یگانه فرزند حضرت بود و جانشینش که در کودکی به امامت رسید؛ از نگاه دین تربیت اولاد قبل از تولد آغاز می‌شود؛ لذا سفارش اکید برای داشتن کسب حلال و داشتن خوراک حلال و زمینه‌های مشروع و بسترهای تربیتی در زندگی بسیار مهم است و تربیت فرزند از نگاه امام رضا (ع) قبل از تولد باید شروع شود حتی حضرزت سفارشاتی دارند که چه غذاهایی مناسب است که بنده در کتاب «اصول پوشش و تغذیه در سبک زندگی امام رضا (ع) برخی از این فرامین حضرت را نوشته‌ام.

به چند نمونه از روش و سیره و سخن حضرت در تربیت فرزند می‌توان اشاره کرد که یکی از آنان انتخاب نام خوب است. امروزه در جامعه ما به نامگذاری‌ها زیاد توجه و اهمیت داده نمی‌شود متأسفانه برخی والدین برای فرزندان اسم‌هایی نامناسب و بد معنا انتخاب می‌کنند حتی اسم‌های حیوانات و اسم‌هایی که درشان مسلمان متمدن نیست.

این خود مرحله‌ای از تربیت است چرا که انتخاب نام خوب حرکتی است برای آغاز زندگی که او را با این نام مدام صدا خواهند زد اگر نام بد انتخاب شود نوعی تلقین بدی‌ها و اگر نام خوب باشد زمینه است برای تربیت نیک؛ اگرچه تمام تربیت در این مرحله نیست امام تأثیر دارد. همچنین از دیگر توصیه‌های حضرت در زمینه فرزندان تغذیه از شیر مادر، آغاز تعلیم و آموزش با قرآن و آداب دینی، تربیت فرزندان به دوستی با مردم و مردمی بودن است.‌